Quan Tử

Quan tử là thế nào? Sau khi hai bên trải qua chiến đấu kịch liệt ở giai đoạn trung bàn, đại cuộc đã định, tranh đoạt, phân chia các vùng đất ở biên giới hai bên gọi là giai đoạn quan tử. Khi trong một ván cờ mà tình thế cục diện, chênh lệch không nhiều gọi là “ cờ nhò”, thì quan tử sẽ quyết định thắng bại. Cờ hơi ưu thế một chút, vì quan tử không chuẩn xác, thất bại dễ dàng; Cờ hơi kém thế một chút, do quan tử xảo diệu mà nghịch chuyển càn khôn, biến bại thành thắng cũng không hiếm thấy. Vì vậy, trong cờ Vây, quan tử cũng rất quan trọng.

I. Phương pháp tính toán quan tử

Hình bên: Đen 1 đi, vây được một điểm, gọi là 1 “mục”. Đó là chiếm được 1 mục quan tử.

Hình bên: Đen 1 tuy tự nó không tạo ra cho bên đen “mục” đất nào, nhưng lại phá cơ hội tạo 1 mục của trắng. Đen 1 cũng là 1 mục quan tử.

Hình bên: Đen 1 ăn 1 quân trắng. Tuy chỉ vây cho bên đen 1 điểm, nhưng đồng thời trên bàn bớt đi một quân trắng, bên trắng bớt đi 1 điểm, để làm phương tiện tính toán, không tính điểm đó là trắng giảm đi 1 mục, mà tính đen tăng 1 mục, vậy ăn 1 quân tính là được 2 mục.

Hình bên: Đen 1 nối tuy tự mình không thêm “mục” nào, nhưng khiến đối phương mất cơ hội chiếm 2 mục, vì thế cũng là quan tử 2 nục.

Hình bên: Đen 1 nối, ăn được một quân trắng, lại vây được 1 điểm trống. Ăn 1 quân 2 mục, cộng vây 1 điểm là 3, vậy gọi là quan tử 3 mục.

Hình bên: Đen 1 cứu về 1 quân, khiến trắng mất cơ hội chiếm 3 mục, cũng là quan tử 3 mục.

Hình bên: Đen 1 cắt ăn 4 quân trắng, là 8 mục cộng 2 điểm trống, vì thế đen 1 là “quan tử lớn” 10 mục.

Hình bên: Đen 1 nối, ăn được 2 quân trắng vây được 2 điểm, nên tính là 2 mục chăng? Không đúng! Nếu bị trắng đặt tại 1 không những trắng cứu về 2 quân, đồng thời lại ăn 3 quân đen cộng 1 điểm chiếm được là 7 mục, vì thế tính lấy số mục được mất của hai bên cộng lại 6+7=13, quan tử này là 13 mục.

Hình bên: Đen 1 trên biên phá trắng 1 mục, gọi là quan tử 1 mục.

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối phá trắng 1 mục, tự vây được 1 mục, vì thế là 2 mục quan tử, ngược lại trắng ở chỗ đen 3 đi trước cũng là 3 mục.

1. Quan tử tiên thủ và hậu thủ

Trong quá trình chiếm quan tử, nếu chiếm xong một quan tử, sau đó lại tranh được tiên thủ (tranh được lượt đi) để đi chiếm các quan tử khác, quan tử ấy gọi là “tiên thủ quan tử”. Ngược lại, chiếm xong một quan tử. bị đối phương tranh đi chiếm quan tử khác mất gọi là “hậu thủ quan tử”. Trên đây chúng tôi vừa trình bày qua một vài quan tử đều là quan tử mà hai bên cùng hậu thủ (song phương hậu thủ).

Hình bên: Quan tử này mấy mục, ai tiên thủ, ai hậu thủ?

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối tiên thủ phá trắng 2 mục,. Ngược lại nếu trắng đi trước bẻ ở 3, nối ở 1, cũng phá đen 2 mục, vì thế, đây là quan tử hai bên cùng tiên thủ 4 mục.

Hình bên: Quan tử này mấy mục?

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối, trắng 2 thoát tiên đi chiếm quan tử khác, đen 5, 7 lại bẻ nối là tiên thủ. Như thế hai bên đen với trắng đều là một bên tăng 5 mục, một bên giảm 5 mục. vì vậy quan tử này là quan tử hai bên hậu thủ 10 mục.

Hình bên: Quan tử này nên chiếm thế nào, có bao nhiêu mục?

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối tiếp theo 5, 7, 9 là tiên thủ, ở đây nếu trắng đi trước ở chỗ đen 3 bẻ nối, hai bên thêm bớt đều 7 mục, vì thế quan tử này là quan tử lớn hai bên hậu thủ 14 mục.

Hình bên: Đen bắt 1 quân, trắng cũng bắt 1 quân, quan tử này nhiều ít thế nào?

Hình bên: Đen 1 ăn quân trắng được 2 mục, đồng thời lại giữ lại 1 mục phía trong cộng là 3 mục, nếu bị trắng ăn quân đen, trắng cũng được 3 mục, mà đen mất 3 mục đó. Vậy quan tử này là hai bên hậu thủ 6 mục.

Hình bên: Đen trắng hai bên đều chỉ 1 nước ăn quân đối phương, quan tử này là mấy mục?

Hình bên: Đen 1 ăn xong, 3, 5, 7 là tiên thủ, không những tự mình được 3 mục, lại phá đối phương 4 mục, cộng là 7 mục, ngược lại trắng nếu đi cũng chiếm 3 mục phá đen 7 mục. Vậy quan tử này tuy chỉ ăn 1 quân nhưng là quan tử hai bên hậu thủ 14 mục.

Hình bên: Hai bên đều có thể ăn của nhau 3 quân, liệu quan tử này độ lớn thế nào?

Hình bên: Sau khi đen ăn 3 quân, có thể tiên thủ hạ 3, 5, 7 tự giữ của mình 7 mục phá trắng 4 mục, cộng 11 mục, ngược lại nếu trắng ăn đen 3 quân, cũng như vậy. Vì vậy, đây là quan tử lớn đặc biệt 22 mục hai bên hậu thủ.

Hình bên: Quan tử này chiếm như thế nào, độ lớn bao nhiêu?

Hình bên: Đen 1 chọc, 3 bẻ là tiên thủ, về sau trắng đặt vào A, đen nối ở B, ở đây, đen được 1 mục, trắng mất 2 mục, cộng là 3 mục. Ngược lại, trắng nếu chọc ở đen 1, kết quả cũng như vậy. Đây tính là quan tử 6 mục 2 bên cùng tiên thủ.

Hình bên: Đen 1 ăn 2 trả lại 1 là mấy mục? Đen 1 ăn 2 quân là 2 mục trắng 2 ở Δ ăn lại một quân là một mục, nói đơn giản, ăn 2 trả 1 là quan tử 1 mục.

Vì quan tử tiên thủ và hậu thủ giá trị rất khác nhau nên khi tiến hành thu quan, chúng ta cần chú ý chiếm các quan tử tiên thủ trước.

2. Thu ngược quan tử

Ở quan tử nào, mà một bên thu quan (chiếm quan tử) là tiên thủ, còn bên kia nếu thu quan là hậu thủ, quan tử đó được gọi là quan tử một bên tiên thủ (đơn phương tiên thủ). Có khi quan tử một bên tiên thủ bị bên hậu thủ tranh chiếm trước, cách thu quan đó gọi là thu ngược quan tử.

Hình bên: Đen đi trước, quan tử này chiếm như thế nào?

Hình bên: Đen 1 bay xa, tục gọi là “duỗi chân dài”. Đây cách thu quan hay gặp, về sau đến 8 nối, đen tiên thủ phá trắng 8 mục đất. tự mình giữ thêm 1 mục, vì vậy gọi là đen tiên thủ 7 mục.

Hình bên: Cờ trắng nếu tranh chiếm vị trí của trắng Δ, nguyên là quan tử tiên thủ của cờ đen, trắng mạnh tay chiếm lấy cũng gọi là “thu ngược quan tử”. Về sau trắng 1 bẻ, 3 nối là tiên thủ. Như vậy, có thể khiến trắng tăng thêm 6 mục, phá đen 3 mục, vì thế gọi là thu ngược 9 mục.

II. Các quan tử thường gặp

Hình bên: Đen 1 bay là một nước quan tử rất lớn, tiếp theo Trắng 2 lại thoát tiên chiếm quan tử lớn khác, đen 3 chọc, 5 bẻ là tiên thủ.

Hình bên: Trắng 1 chọc giữ được góc cúng rất lớn, về sau đến 7 tạm ngừng. So với hình trên, 2 bên số đất sai biệt là 18 mục, vì thế quan tử này giá trị là 18 mục.

Hình bên: Trắng chặn góc là một quan tử rất lớn, đen 2 thoát tiên, trắng 3 bẻ, 5 nối là tiên thủ.

Hình bên: Đen đi trước có thể nhảy ở điểm 1, trắng 2 thoát tiên, đen 3 chọc, 7 bẻ là tiên thủ. So hình trên với hình này, quan tử này có giá trị 16 mục.

Hình bên: Đen 1 quặt chiếm được góc rất lớn, so với hình trên sai biệt 12 mục.

Hình bên: Trắng 1 bẻ, 3 nối, đây là quan tử lớn 17 mục. Đen 4 thoát tiên, tiếp theo trắng 5 kẹp, 7 đánh là tiên thủ.

Hình bên: Đen đi trước, có thể “đứng xuống” chỗ đen 1, trắng 2 thoát tiên, về sau đen 3 bay xa là tiên thủ.

Hình bên: Đây là một hình quan tử lớn rất hay gặp, trắng 1 kéo dài, đen không đỡ, trắng 3 dài là tiên thủ.

Hình bên: Đen đi trước có thể chặn ở đen 1, quan tử này là hai bên đi sau 16 mục.

Hình bên: trắng nối lại ở trắng 1, cứu về một quân trắng, sau 3 bẻ, 5 nối là tiên thủ. Quan tử này là hậu thủ 10 mục.

Hình bên: Đen đi, kẹp ở đen 1, ăn được một quân trắng, về sau lại có nước 5 bẻ tiên thủ.

Hình bên: trắng đi trước ở vị trí quân trắng 1, ăn 1 quân đen, là quan tử lớn 14 mục. Sau khi ăn quân đen tự mình lại không còn sơ hở.

Hình bên: đen đi trước nối, không nhưng là thu quan tử rất lớn, về sau lại có nước bẻ ở điểm A để quan tử. Nếu điều kiện bên ngoài đã chín muồi, đen lại có thể “đâm ngang” tại B để công kích cờ trắng.

Hình bên: trắng 1 cắt rời một quân đen lại được góc đất rất lớn.

Hình bên: Đen đi trước, chặn ở điểm đen 1 có thể chiếm được góc ngay. Hình trên so với hình này, có thể thấy quan tử này là 22 mục hậu thủ.

III. Kỹ xảo quan tử

Gọi là “Kỹ xảo quan tử” vì đây trình bày các cách đi chính xác, khôn khéo trong giai đoạn quan tử. Kỹ xảo quan tử không những cần nắm vững tri thức về quan tử, cũng cần kết hợp chặt chẽ với hiểu biết về cờ sống chết, về đòn ăn quân. Tinh thâm kỹ xảo quan tử là đã có bảo bối để thủ thắng trong “cờ nhỏ” (tế kỳ-ván cờ có sự chênh lệch về ưu thế giữa hai bên rất nhỏ).

Hình bên: Đen đi trước làm sao thu quan ở biên trên?

Hình bên: Nhìn qua có thể nghĩ đen 1 chặn, trắng 2 đứng là một cách, sau đó lại mất một nước đen 3 chặn xuống, cờ đen không thể tranh tiên thủ sao?

Hình bên: Đen 1 “điểm” là cách chính xác. Trắng 2 nối, về sau đến đen 5 tiên thủ chặn ở bên phải.

Hình bên: Đen có thể thu quan tử thế nào?

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối là hậu thủ, đen có cách nào tốt hơn không?

Hình bên: Đen 1 bẻ, trắng chỉ có cách ăn, đen 3 lại bẻ là nước hay, về sau đến trắng 6 ăn, đen gỡ được quan tử tiên thủ của trắng (nếu trắng đi trước bẻ ở điểm đen 5), đen thành công.

Hình bên: Đen có cách nào thu quan tử ở biên trên?

Hình bên: Đen 1 bẻ, 3 nối là cách bình thường, làm sao để có kết quả tốt hơn?

Hình bên: Đen 1 đứng là cách chính xác, trắng mà chặn lại, đen được tiên thủ, trắng mà không chặn, đen có thể chui ở đen 3, về sau trắng 6 củng cố, đen tiên thủ phá thêm trắng 2 mục.

Hình bên: Đen có cách nào chiếm quan tử ở góc?

Hình bên: Đen 1, 3 bẻ nối là cách đơn giản.

Hình bên: đen 1 điểm vào trong là nước hay, trắng 2 chặn xuống, đen 3 "dồn”, 5 chặn- chuẩn bị đánh cướp (trắng bị tiếp không về), trắng 6 bắt buộc ăn. Đây là đen tiên thủ, tránh được nước bẻ ở hàng 1 là nước quan tử 2 mục tiên thủ của trắng.

Hình bên: Đen có thể thu quan tử thế nào ở biên trên?

Hình bên: đen 1 bẻ là vội vã tiến hành. 2 tao mắt, đen không còn cách gì nữa.

Hình bên: đen 1 bẻ, về sau đen 3 điểm là khéo léo, cuối cùng trắng 8 ăn, đen tiên thủ phá 3 mục đất trắng.

Kỹ xảo quan tử trong thực chiến thì thiên biến vạn hoá, chúng ta phải nắm vững một vài kiến thức cơ bản này, đồng thời khi lâm trận cần căn cứ tình hình thực tế để vận dụng linh hoạt.

Bài tập tổng hợp - Đen đi